17 NOVEMBER 2022. - Ministerieel besluit betreffende de voorlopige opname van een selectie edelsmeedkunst (deel 2) in de lijst van het roerend cultureel erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap
Bij besluit van de Vlaamse minister van Buitenlandse Zaken, Cultuur, Digitalisering en Facilitair Management van 17 november 2022 betreffende de voorlopige opname van roerende goederen in de lijst van het roerend cultureel erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap wordt bepaald:
Artikel 1. Volgende stukken edelsmeedkunst worden als voorlopige maatregel opgenomen in de lijst van het roerend cultureel erfgoed van de Vlaamse Gemeenschap in hoofdafdeling 1, individuele voorwerpen; afdeling 1, archeologisch erfgoed:
-
a) korte beschrijving: Kelk en pateen van abt Folpertus, Gent (?), vóór 1066, Kelk: zilver, hoogte ca. 6 cm,Pateen: zilver, diameter 7,2 cm,Inv.nr. S.B. 449 (1-2) - 450; b) motivatie: De onversierde kelk en de pateen met beschadigde rand werden bij de opgravingen van 1943-1953 in het graf van Folpertus (^9 maart 1066), abt van de Sint-Baafsabdij, in de noordelijke transeptarm van de in 1540 verdwenen abdijkerk van Sint-Baafs gevonden. Op de pateen werd een zegende hand gegraveerd, met de letter D en tweemaal de letter I nog nauwelijks leesbaar. Het oudste in Gent bewaarde zilverwerk (zeldzaam). Dit kleine reis- of grafkelkje dat aan abt Folpertus heeft toebehoord, is van bijzondere waarde omdat het een van de weinige voorbeelden is die in situ teruggevonden werd en is één van de zeldzame getuigen in edelmetaal uit deze periode (belang voor het collectieve geheugen; ijkwaarde). De Gentse herkomst van dit zilverwerk wordt tot op heden niet uitgesloten, maar de meeste van dergelijke bewaarde voorbeelden worden aan het Maasland toegeschreven. Onder het abatiaat van Folpertus of Folbert, van ca. 1040 tot 1066, werd ter ondersteuning van de Livinuscultus onder andere een jaarlijkse processie naar Sint-Lievens-Houtem ingesteld.; c) bewaarplaats: STAM - Stadsmuseum Gent; d) eigendomssituatie: Overheidsbezit. 2° a) korte beschrijving: Drinknap en lepel van de H. Landrada, 14de-15de eeuw,Drinknap: zilver en hout, 11,5 cm,Lepel: verguld zilver, lengte: 15 cm; b) motivatie: Deze drinknap op zilveren voet met gegraveerd Christushoofd is een zeldzaam voorbeeld van gebruiksvoorwerpen die aan het leven van een heilige gekoppeld zijn. Doordat weinig gebruikszilver uit de middeleeuwen bewaard bleef, zijn dergelijke voorbeelden van uitzonderlijk belang. De heilige Landrada werd bijzonder vereerd in Munsterbilzen (bijzonder zeldzaam, belang voor het collectieve geheugen, ijkwaarde).; c) bewaarplaats: Munsterbilzen, Kerk, Onze-Lieve-Vrouw- Hemelvaart; d) eigendomssituatie: Bezit kerkfabriek. 3° a) korte beschrijving: Drinknap van de H. Franciscus / Het kommetje van Sint-FranciscusInv.nr. MVM/OFM-M/LV3313de eeuw (?),Zilver en kalebas, 22 cm diameter en 6,5 cm hoogteMerken; niet geïdentificeerd merk PD in lauwerkrans aangebracht op de zilveren band aan de bovenrand van de kom, en de letter M in de bodem.; b) motivatie: Wanneer Wouter II Berthout, zoon van de overleden heer van Mechelen, in 1231 van de kruistocht terugkeert, neemt hij de route via Italië. Twee minderbroeders vergezellen hem vanuit Italië. Hij geeft hen een stuk grond aan de Melaanbeek om een klooster op te richten. Volgens de overlevering zouden de twee minderbroeders twee kommetjes meegebracht hebben die aan Franciscus van Assisi zouden hebben toebehoord. Deze drinknap zou een van die twee zijn. De uitgeholde Kalebas is van de botanische soort Lagnenaria siceraria. Volgens de radiokoolstofanalyse zou de kalebas uit de periode eind 15de tot midden 17de eeuw dateren. De decoratieve elementen verwijzen echter naar een oudere datering. Een onregelmatig plaatje aan de binnenzijde is versierd met een harpij, een ornamenteel motief typisch voor de 12de en 13de eeuw. Dit is een zeldzaam voorbeeld van gebruiksvoorwerpen die aan het leven van een heilige gekoppeld zijn. Doordat weinig gebruikszilver uit de middeleeuwen bewaard bleef, zijn dergelijke voorbeelden van uitzonderlijk belang (uniek, ijkwaarde, belang voor het collectieve geheugen).; c) Bewaarplaats: Privéverzameling; d)eigendomssituatiePrivébezit.4° a) korte beschrijving: Kom van de H. Franciscus, 13de eeuw (?),Zilver en aardewerk in lederen foedraal,Gegraveerde tekst: "haec Scutella Testacea, Qua Ipse Divus Franciscus, dum viveret, ad jusculenta utebatur, ab anno 1232 usque ad 1796 Mechliniae in Conventu Fratrum Minorum Recollectorum conservate, a superstite Patre Johanne Brugmans anno 1837 conventui Sororum Poenitentium in Arendonk Legata".; b) motivatie: Wanneer Wouter II Berthout, zoon van de overleden heer van Mechelen, in 1231 van de kruistocht terugkeert, neemt hij de route via Italië. Twee minderbroeders vergezellen hem vanuit Italië. Hij geeft hen een stuk grond aan de Melaanbeek om een klooster op te richten. Volgens de overlevering zouden de twee minderbroederes twee kommetjes meegebracht hebben die aan Franciscus van Assisi zouden hebben toebehoord. Het kommetje zou bij de minderbroeders meermaals gebruikt zijn om pelgrim uit te laten drinken met het geloof dat de heilige virtus werd doorgegeven. Op de band van de zilveren band werd een uitvoerige tekst gegraveerd, in vertaling "Dit kommetje dat de heilige Franciscus zelf, toen hij leefde, gebruikte om soep te eten, werd vanaf 1232 tot 1796 bewaard in Mechelen in het klooster van de minderbroeders recollecten, en door pater Johannes Brugmans in het jaar 1837 aan het klooster van de zusters franciscanessen in Arendonk geschonken." Het is een zeldzaam voorbeeld van gebruiksvoorwerpen die aan het leven van een heilige gekoppeld zijn. Doordat weinig gebruikszilver uit de middeleeuwen bewaard bleef, zijn dergelijke voorbeelden van uitzonderlijk belang (uniek, belang voor het collectieve geheugen).; c) bewaarplaats:Privébezit; d)eigendomssituatie:Privébezit. 5° a) korte beschrijving: Schaaltje, eerste helft 15de eeuw,Zilver, deels verguld en email, Diameter 23,5 cm,Gemerkt met Gotische helm als stadskeur van Gent en een niet geïdentificeerd merk, wellicht het meesterteken; b)motivatie:De vierpas ontsluit een rond medaillon waarop een niet geïdentificeerd wapenschild van rood en zwart email is voorgesteld. Onderaan de vierpas staat het gotisch inschrift: "dit platteel behoort de capelle in begeinhof". Het is een zeldzaam exemplaar van middeleeuws zilverwerk met een voorlopig niet geïdentificeerd wapenschild in email (bijzonder zeldzaam en ijkwaarde).; c) bewaarplaats:Privébezit; d) eigendomssituatie:Privébezit. 6° a) korte beschrijving: Fragment van tafelfontein, tweede helft 14de eeuw,Verguld zilver en email,Hoogte 21 cmTafelsierstuk 15 x 7,4 cmSteuntje: 8 x 11 cm,Stadsmerk van Doornik,Inv.nr. 462; b) motivatie: Van de originele 14de-eeuwse tafelfontein bleef enkel de stam bewaard. Voet en schaal ontbreken. Het fragment werd "dans le jardin des frères mineurs" in Gent, niet ver van het paleis van de graven van Vlaanderen, opgegraven. Mayer van den Bergh verwierf dit stuk in 1892 van Arthur Verhaegen, die het zelf sedert 1884 in zijn bezit had. In een brief van 19 juni 1892 bevestigde Verhaegen, op basis van een expertise door de Gentse edelsmid Bourdon-De Bruyne, dat dit fragment van de tafelfontein in zilver van het eerste gehalte werd uitgevoerd en dat de vergulding nog origineel was. Dergelijke middeleeuwse tafelfonteinen zijn uiterst zeldzaam, alhoewel ze op miniaturen vaak afgebeeld worden en in inventarissen frequent vermeld worden. Slechts een bleef als geheel bewaard (The Cleveland Museum of Art, J.H. Wade Fund, inv. 1924.859). Daarnaast zijn enkel dit fragment en een tot ciborie omgewerkt exemplaar in een klooster van San Pelayo in Santiago de Compostela bekend. Deze tafelfonteinen waren mechanische toestellen, die water of wijn spoten via een ingenieus hydraulisch systeem. Het merkteken op de tafelfontein van Mayer van den Bergh, die over het algemeen eind 14de eeuw gedateerd wordt, werd lange tijd als een niet geïdentificeerd torenvormig merk omschreven. Pas recent werd de link gelegd met het stadsmerk van Doornik. Het merk is inderdaad een variant van het tot nog toe oudst bekende merk van Doornik dat bestaat uit een gestileerde toren met daarop een gekroonde wimberg en op de 14de-eeuwse zogenaamde Torche des Damoiseaux uit de kathedraal van Doornik voorkomt. Doornik kende toen reeds een lange traditie op het vlak van de edelsmeedkunst. Het verplicht gebruik van een stadsmerk werd in 1357 ingesteld. (Fragmenten van) middeleeuwse tafelfonteinen zijn uiterst zeldzaam. De herkomst van deze archeologische vondst is bovendien goed gedocumenteerd (link met het paleis van de graven van Vlaanderen) en kan aan de hand van het merk als Doorniks werk uit de 14de eeuw geïdentificeerd worden (ijkfunctie). Zowel op artistiek als op wetenschappelijk vlak vormt dit fragment een zeer belangrijke schakel. Het is ook van uitzonderlijk belang voor het collectief geheugen, omdat het de middeleeuwse tafelcultuur, bekend uit iconografische bronnen, concretiseert.; c)bewaarplaats:Privébezit; d)eigendomssituatie:Privébezit.7° a)korte beschrijving:Gouden schijffibula, 575-700,Goud, zilver, ijzer en gekleurd glas,Diameter 6,4 cm,Inv.nr. 76.C.260; b)motivatie:De zogeheten sierschijf van Rosmeer mag tot de topstukken van de Merovingische kunst voor Vlaanderen worden gerekend. Het is een van de zeldzame bewaarde voorbeelden van dergelijke schijffibula. Vergulde of gouden voorbeelden zijn een uitzondering daar de meeste bewaarde exemplaren uit brons of andere metalen zijn vervaardigd. Het vormt een tastbare getuigenis van de Merovingische cultuur en edelsmeedkunst in Vlaanderen. De uitwerking van het kruismotief op deze speld, in het inlegwerk op de voorzijde, maar vooral in de kruisvormige verdieping in de achterzijde maken van de fibula een vroege en belangrijke getuige van christelijke gemeenschappen in Vlaanderen (belang voor het collectieve geheugen).; c)bewaarplaatsTongeren, Provinciaal Gallo-Romeins Museum; d)eigendomssituatie:Overheidsbezit.8° a)korte beschrijving:Vergulde Merovingische schijffibula, 601-650,Bladgoud, zilverblad, brons en gekleurd...
Pour continuer la lecture
SOLLICITEZ VOTRE ESSAI