Jugement/arrêt, Cour constitutionnelle (Cour d'Arbitrage), 2024-02-08

Grondwettelijk Hof Arrest nr. 21/2024 van 8 februari 2024 Rolnummers : 7973 en 7980 In zake : de prejudiciële vragen betreffende artikel 275/5 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992, gesteld door het Hof van Cassatie Het Grondwettelijk Hof samengesteld uit de voorzitters L. Lavrysen en P. Nihoul, en de rechters J. Moerman, S. de Bethune, E. Bribosia, W. Verrijdt en K. Jadin, bijgestaan door de griffier F. Meersschaut, onder voorzitterschap van voorzitter L. Lavrysen wijst na beraad het volgende arrest I. Onderwerp van de prejudiciële vragen en rechtspleging a. Bij arrest van 24 maart 2023, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 11 april 2023, heeft het Hof van Cassatie de volgende prejudiciële vraag gesteld : « Schendt artikel 275/5 WIB 92, zoals van toepassing op het geding, wanneer het aldus wordt uitgelegd dat voor de toepassing van de vrijstelling van doorstorting van bedrijfsvoorheffing wegens ploegenarbeid vereist is dat de omvang van het werk hetzelfde is op het niveau van de opeenvolgende ploegen, en niet van de individuele werknemers, het door de gecoördineerde Grondwet in de artikelen 10 en 11 gewaarborgde gelijkheids- en niet-discriminatiebeginsel, doordat een ongerechtvaardigd verschil in behandeling in het leven wordt geroepen tussen ondernemingen waarin de verschillende ploegen volgens bandwerk steeds dezelfde omvang van werk verrichten, die wel van de vrijstelling genieten, en ondernemingen waarin de omvang van het werk van de ploegen varieert volgens piek- en daluren, die uitgesloten worden van de vrijstelling, in het licht van het door de maatregel nagestreefde doel om tegemoet te komen aan de extra kosten voor de werkgever die met een ploegenstelsel werkt en van het antwoord van de Europese Commissie dat de vrijstellingsmaatregel geen verboden staatssteun uitmaakt in de mate dat zij zich uitstrekt tot vrijwel alle economische sectoren ? ». b. Bij arrest van 31 maart 2023, waarvan de expeditie ter griffie van het Hof is ingekomen op 20 april 2023, heeft het Hof van Cassatie de volgende prejudiciële vraag gesteld : 2 « Schendt artikel 275/5, § 2, 1°, WIB 92, in de versie zoals van toepassing voor aanslagjaar 2012, de artikelen 10, 11 en 172 van de Grondwet, doordat ondernemingen waar het werk wordt verricht in minstens twee ploegen van minstens twee werknemers, die hetzelfde werk doen zowel qua inhoud als qua omvang en die elkaar in de loop van de dag opvolgen zonder dat er een onderbreking is tussen de opeenvolgende ploegen en zonder dat de overlapping meer bedraagt dan een vierde van hun dagtaak kunnen worden beschouwd als ‘ ondernemingen waar ploegenarbeid wordt verricht ’ in de zin van voormeld artikel en bijgevolg kunnen genieten van een gedeeltelijke vrijstelling van de doorstorting van de bedrijfsvoorheffing, terwijl ondernemingen waarvan de ploegen vergelijkbaar werk qua omvang doen en voor het overige voldoen aan dezelfde voorwaarden niet kunnen worden beschouwd als ‘ ondernemingen waar ploegenarbeid wordt verricht ’ in de zin van dat artikel en bijgevolg niet kunnen genieten van een gedeeltelijke vrijstelling van de doorstorting van de bedrijfsvoorheffing ? ». Die zaken, ingeschreven onder de nummers 7973 en 7980 van de rol van het Hof, werden samengevoegd. Memories zijn ingediend door : - de nv « VAB » en de nv « Autobussen De Reys », bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. J. Verbist, advocaat bij het Hof van Cassatie (in beide zaken); - de Ministerraad, bijgestaan en vertegenwoordigd door Mr. W. van Eeckhoutte, advocaat bij het Hof van Cassatie. Bij beschikking van 6 december 2023 heeft het Hof, na de rechters-verslaggeefsters J. Moerman en E. Bribosia te hebben gehoord, beslist dat de zaken in staat van wijzen waren, dat geen terechtzitting zou worden gehouden, tenzij een partij binnen zeven dagen na ontvangst van de kennisgeving van die beschikking een verzoek om te worden gehoord, zou hebben ingediend, en dat, behoudens zulk een verzoek, de debatten na die termijn zouden worden gesloten en de zaken in beraad zouden worden genomen. Aangezien geen enkel verzoek tot terechtzitting werd ingediend, zijn de zaken in beraad genomen. De bepalingen van de bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof met betrekking tot de rechtspleging en het gebruik van de talen werden toegepast. II. De feiten en de rechtspleging in de bodemgeschillen In de zaak nr. 7973 De nv « VAB », een bedrijf dat bijstand verleent bij autopech door middel van interventies onderweg, thuis of op reis, maakt voor het aanslagjaar 2012 gebruik van de vrijstelling van de verplichting tot doorstorting van de ingehouden bedrijfsvoorheffing wegens ploegenarbeid, zoals geregeld in artikel 275/5 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 (hierna : het WIB 1992). De fiscale administratie oordeelt dat voor de wegenwachters van het bedrijf niet is voldaan aan de wettelijke voorwaarden verbonden aan de vrijstelling. De nv « VAB » dient een vordering in bij de Rechtbank van eerste aanleg te Antwerpen, afdeling Antwerpen, die deze vordering bij vonnis van 27 oktober 2017 afwijst om reden dat de vennootschap slechts aantoont dat de omvang van het werk 3 dezelfde is op het niveau van de individuele werknemers, terwijl artikel 275/5 van het WIB 1992 vereist dat wordt aangetoond dat de omvang van het werk dezelfde is op het niveau van de ploegen. Bij de arresten van het Hof van Beroep te Antwerpen van 15 oktober 2019 en 19 januari 2021 wordt het vonnis van de Rechtbank van eerste aanleg bevestigd. Tegen die arresten tekent de nv « VAB » cassatieberoep aan bij het Hof van Cassatie, dat het aangewezen acht bovenvermelde prejudiciële vraag te stellen aan het Hof. In de zaak nr. 7980 De nv « Autobussen De Reys », een bedrijf dat autobussen en autocars voor openbaar vervoer en leerlingenvervoer van de Vlaamse Vervoermaatschappij (De Lijn) exploiteert, maakt voor het aanslagjaar 2012 gebruik van de vrijstelling van de verplichting tot doorstorting van de ingehouden bedrijfsvoorheffing wegens ploegenarbeid, zoals geregeld in artikel 275/5 van het WIB 1992. De fiscale administratie oordeelt dat niet is voldaan aan de wettelijke voorwaarden verbonden aan de vrijstelling. De nv « Autobussen De Reys » dient een vordering in bij de Rechtbank van eerste aanleg te Antwerpen, afdeling Antwerpen, die deze vordering bij vonnis van 9 juni 2017 afwijst om reden dat de afwisseling van chauffeurs op bepaalde door het bedrijf in opdracht van De Lijn geëxploiteerde lijnen, niet voldoet aan de definitie van ploegenarbeid vervat in artikel 275/5 van het WIB 1992. Bij de arresten van het Hof van Beroep te Antwerpen van 15 oktober 2019 en 19 januari 2021 wordt het door de nv « Autobussen De Reys » aangetekende hoger beroep tegen het vonnis van de Rechtbank van eerste aanleg deels gegrond verklaard. Tegen die arresten tekent de Belgische Staat cassatieberoep aan bij het Hof van Cassatie, dat het aangewezen acht bovenvermelde prejudiciële vraag te stellen aan het Hof. III. In rechte -A- A.1.1. De Ministerraad zet uiteen dat de in het geding zijnde bepaling teruggaat op artikel 301 van de programmawet van 22 december 2003 en dat die bepaling bij de wet van 23 december 2005 « betreffende het generatiepact » werd overgeheveld naar het WIB 1992. Uit de parlementaire voorbereiding van de programmawet van 22 december 2003 leidt hij af dat de desbetreffende bepaling werd aangenomen naar aanleiding van de in het kader van de werkgelegenheidsconferentie van 2003 door de sociale partners geformuleerde vraag om maatregelen te nemen die de extra kosten verbonden aan ploegenarbeid kunnen compenseren en dat die extra kosten veroorzaakt worden doordat openbaar vervoer en kinderopvang op atypische werkuren veel minder voorhanden of zelfs onbestaande zijn. De Ministerraad meent dat de werkgelegenheidsconferentie van 2003 eveneens heeft geopteerd voor een fiscaal gunstige behandeling van ploegenarbeid uit schrik voor delokalisatie van bedrijven uit de industriële sector en dit meer bepaald na de grote herstructureringen bij Ford Genk in de jaren 2000. De werkelijke historische aanleiding voor de in het geding zijnde bepaling was volgens hem dus de concurrentiekracht van de Belgische industrie, waaronder de automobielindustrie. Om te voorkomen dat de maatregel door de bevoegde instanties van de Europese Unie zou worden gekwalificeerd als staatssteun, heeft de wetgever volgens de Ministerraad ervoor geopteerd het toepassingsgebied zodanig te formuleren dat de maatregel kan worden toegepast in elke economische sector (de chemische sector, de energiesector, de voedingsindustrie, enz.). Hij wijst erop dat de maatregel werd aangemeld bij de Europese Commissie en dat die laatste heeft geoordeeld dat de maatregel, wegens het algemene en niet-sector-gebonden karakter ervan, geen verboden staatsteun uitmaakt in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. A.1.2. De Ministerraad doet gelden dat de wetgever het begrip « ploegenarbeid » strikt heeft afgebakend met de bedoeling de weerslag van de maatregel op de overheidsfinanciën berekenbaar en beheersbaar te houden. Hij wijst erop dat die maatregel een grote budgettaire impact heeft en dat het niet de bedoeling van de wetgever is geweest om elke vorm van arbeid in onregelmatige uren en/of ploegen onder het toepassingsgebied van de in het geding zijnde bepaling te laten vallen. Voor de juiste interpretatie van die bepaling moet volgens hem rekening worden gehouden met de context die de wetgever heeft beoogd, meer bepaald bandwerk via opeenvolgende ploegen, waarbij, aangezien de productie niet mag stilvallen, de opeenvolgende ploegen eenzelfde omvang hebben, hetzelfde werk doen qua inhoud en omvang en elkaar aflossen op een welbepaalde werkplaats. Het werken volgens een onregelmatig werkrooster beantwoordt volgens hem niet aan de definitie van ploegenarbeid en werd door de wetgever volgens hem niet beoogd. Dat...